Voor ik begin met het verhaal over deze nieuwste obsessie: zeg me alsjeblieft dat meer mensen die zou vreselijk obsessief kunnen raken met een product hoe – als ik mijn vriend mag geloven – overbodig dat ook is.
Goed mijn nieuwste obsessie is dus de antieke botervorm. Want hoewel het tegenwoordig wat omslachtig voelt om boter van een pakje in een andere vorm te “gieten”, is het natuurlijk wel beeldig. Of als je het mij vraagt dus haast een soort kunstwerkje voor op tafel. Een rondje Marktplaats, Etsy, CataWiki en good old Google laat me zien dat er allerlei, voornamelijke botanische vormen bestaan. En de mallen zijn veelal van hout. Wat mij wel enigszins onpraktisch leek, direct vragen opriep als; hoe krijg je het eruit, maar wel prachtig is.
Tijd voor een stukje geschiedenis. Botervormen werden al vanaf de 14de eeuw gebruikt. Ze werden in eerste instantie gebruikt om de tafel mooi aan te kleden met chique boter, maar werden ook gebruikt als manier om letterlijk een stempel te drukken op de boter. Zie het als een soort watermerk. Daarnaast was het ook een praktische manier om boter te verpakken – hoewel daar natuurlijk geen versiering bij nodig was.
De botervormen werden gemaakt van hardhout zoals hulst, linde of plataan. In het begin zag je voornamelijk de naam van de boer in de botervormen. Als een soort reclame.
Er zijn verschillende soorten botervormen te onderscheiden. De platte stempels die iets in de boter drukte, een vorm waarbij van meerdere kanten iets in de boter werd gedrukt en het type vorm waarbij de boter zelf in een vorm werd gedrukt waardoor er als het ware iets op de boter lijkt te liggen. En die botervorm komt zowel voor als vierkant, rechthoek of een ronde vorm.
Door de jaren heen sneden melkminnende boeren en ambachtslieden de afdrukken uit planken of blokken hout met handgereedschap of draaibanken. De meeste botervormen zijn gemaakt van hout, maar er zijn ook glazen te vinden met fleur-de-lis of koeien die in het glas worden geperst. Patronen verschilden per boerderij en per regio. Volgens het State Museum gaven Duitse boeren in Pennsylvania er de voorkeur aan hun boter in tulpvormen of andere afbeeldingen te persen die op de natuur zijn geïnspireerd, zoals vogels of boerderijdieren. Terwijl het vormen en stempelen van boter een onderdeel van het leven op de boerderij was, werd het maken van boter een behoorlijke kunstvorm.
Natuurlijk waren Amerikaanse boeren niet de eerste mensen op aarde die op het idee kwamen om voedsel in mooie vormen te kneden. Zoals Atlas Obscura opmerkt: “Archeologen hebben schimmels opgegraven voor het vormgeven van voedsel dat dateert uit het oude Babylon.” De praktijk van het maken van op zuivel gebaseerde centerpieces werd nog populairder tijdens de Renaissance en melkveehouders in Noord-Europa stempelden patronen in boter in de 19e eeuw.
Overigens blijft mijn boter-obsessie niet alleen bij deze antieke houten botervormen. (Even los van mijn liefde voor boter an sich.) Ik ben namelijk ook bijzonder onder de indruk van boter dat met de hand wordt gevormd. Denk aan het iconische boterlam van Holtkamp, maar ook deze citroenboter is er een die op mijn lijstje gaat voor toekomstige diners.